Gemeente & Kerk

‘U moet meer hebben dan een hoop. Nu al kunt u wéten of uw naam geschreven staat in het boek des levens van het Lam.’ Nuchterheid, teerheid en godsvrucht gingen samen bij de Schotse predikant Andrew Bonar (1810-1892), een vriend van McCheyne. Dit boek, door zijn dochter Marjory samengesteld uit persoonlijke herinneringen, brieven en dagboekfragmenten, belicht Bonar vooral als mens en als herder van de kudde die hem was toebetrouwd. Het lange pastoraat van Bonar was zeer veelzijdig. Niet alleen heeft hij de plattelandsgemeente van Collace gediend, maar ook een nieuw gestichte stadsgemeente in de achterstandswijk Finnieston van Glasgow.

Waarderende gemeenteopbouw. Hoopvol. Stimulerend. Gewoon doen! De kern van kerk-zijn is vertrouwen. De kerken staan voor de vraag: hoe verder? Dit boek geeft hierop een concreet antwoord. Het belangrijkste is: zet een andere bril op en krijg zo oog voor het goede en waardevolle. En: ga in vertrouwen! \`Er gaat iemand met je mee. Dan volgt een beschrijving van de weg waarop deze waarden op een vanzelfsprekende manier realiteit worden. De weg van het vertrouwen. Dit boek loopt uit in een schets van de vertrouwensvolle gemeente. Zo n geloofsgemeenschap is voor de wereld van levensbelang.

Maak kennis met de Tweecomponentenkerk. Een kerk van én én. Een kerk die vol is van waarheid én vol van genade. Die vol is van woord én vol van Geest. Die de blik naar binnen én naar buiten heeft. Die put uit de rijke traditie van alle generaties voor ons én tegelijkertijd openstaat voor vernieuwing. Die zich uitstrekt naar heelheid én gebrokenheid niet uit de weg gaat. In de praktijk van kerk-zijn zien we echter vaak een nadruk op een van die componenten en elke eenzijdigheid heeft zijn prijs. Het boek is geboren uit de ervaringen die in de eigen gemeente zijn opgedaan. Steeds opnieuw blijkt dat de verrijking van datgene wat al sterk in een gemeente is met meer van de andere component leidt tot een krachtige, aantrekkelijke en vitale kerk.

Ik ben een atheïstische rabbijn, God zij dank, zegt de Frans-joodse filosoof Marc-Alain Ouaknin (spreek uit: waknien), die wel de Spinoza van de 21e eeuw is genoemd. Hoewel zijn werk in dertig talen is vertaald, is Ouaknin in Nederland nog weinig bekend. Dit boek presenteert in kort bestek het gedachtegoed van Ouaknin (1957). Hij is een groot kenner van de Talmoed, de kabbala en het chassidisme. Met eruditie vervlecht hij die uiteenlopende joodse tradities en filosofische scholen tot een dynamisch, poëtisch geheel. Hij is een bruggenbouwer die niet schuwt heilige huisjes in te trappen. Hij spoort zijn publiek aan om vragen te blijven stellen en elk dogma overboord te gooien. 'Ontmoet de ander om het leven kleur te geven', zegt hij, 'heilig zijn kun je niet alleen', 'zonder humor valt er niet te leven' en besef vooral: 'het is verboden oud te worden'. Een joodse gids, die voor velen wereldwijd een leermeester werd. Christiane Berkvens-Stevelinck (1946) is emeritus hoogleraar Europese cultuur en remonstrants predikante te Rotterdam. Ze publiceerde eerder bij Skandalon Catechismus van de compassie (2010, met A. Alblas) en Erfenis Europa (2012). L'Express: 'We hoeven geen aanhangers van de joodse godsdienst te zijn om ons door deze gepassioneerde rabbijn de ogen te laten openen voor alles wat in onze tijd met poëzie, filosofie, humor en spiritualiteit te maken heeft.'

In dit boek wordt aan de hand van een groot aantal passages uit de Griekse en Latijnse literatuur van de oudheid geïllustreerd hoe vanuit deze culturen tegen het verschijnsel jodendom en tegen Joden werd aankeken. Uit die teksten, hier allemaal in een nieuwe Nederlandse vertaling en met verklarende aantekeningen gepresenteerd, blijkt dat de meningen zeer ver uiteenliepen, net als nu nog steeds het geval is. Het hele scala van reacties die in de titel van het boek 'Tussen haat en bewondering' tot uitdrukking komt, wordt hier op boeiende wijze gedemonstreerd. De auteur, Pieter W. van der Horst (1946), was tot 2006 hoogleraar in het Nieuwe Testament en in de joodse en hellenistische wereld van het vroege christendom aan de Universiteit Utrecht. In 1994 werd hij gekozen tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Hij heeft enkele honderden publicaties op zijn naam staan (zie: www.pietervanderhorst.com).

Onze ogen worden geopend voor de joodse context van Jezus. Heeft u zich nooit afgevraagd waarom we naar de bergen moeten kijken of daar onze hulp vandaan komt zoals Psalm 123 ons vertelt? Is Jezus echt ruw tegen de Syro-Fenicische vrouw? Wat gebeurde er nu werkelijk aan het kruis? Dit boek benadert deze en andere verhalen met een andere, een Hebreeuwse bril op. Daardoor krijgen ze een nieuwe dimensie. Parels komen boven en zelfs Zacheüs, de tollenaar, heeft een nieuw jasje aan. Door te kijken naar de Hebreeuwse context laat de auteur een ander licht schijnen op de verhalen uit de bijbel. Waarbij ze zeker niet wil zeggen dat ze de waarheid in pacht heeft. Het kan een aanvang zijn om met een open oog en een kritische blik naar de woorden van Jezus te kijken. Het boek verfrist je geloofsleven en maakt het rijker. De verhalen worden afgesloten met vragen waardoor het geschikt is voor bijbelstudiegroepen of persoonlijke studie. De joodse Jezus leest als een spannend boek. Laat u verrassen!

Sommige mensen in onze kerk zagen nog steeds dat moeder hervormd was geweest. Aan de rode kousen die de meiden soms aan hadden. Of de vrolijke strikken in hun haar. Vader had van die praatjes geen last. Moeder wel. Die probeerde zich zo veel mogelijk te schikken. Helemaal verloochenen deed ze haar afkomst niet. Als ze een vrolijke bui had, deed ze op het harmonium een draaiorgel na. Of ze speelde een lied uit de bundel van Johannes de Heer. Een enkele keer liet ze zich ontglippen dat ze de preken in onze kerk wel goed vond, maar dat ze nooit aan de sombere omlijsting zou wennen. Het was ook wel een hele overgang, van de Grote Kerk in Schoonhoven naar het Schuurtje in Alblasserdam. In één generatie veranderde de wereld in een dorp. Tegelijk verdween het dorp als besloten gemeenschap, die zichzelf in alle opzichten kon bedruipen. In Schuurtjesvolk roept de auteur het dorpsbestaan van weleer tot leven, waarbij hij het verleden beschrijft zoals hij het beleefde toen het nog heden was. Hij doet dat vanuit zijn jeugdherinneringen aan Kinderdijk, waar hij opgroeide binnen een groot gezin dat was aangesloten bij een schuurkerk. Ook voor hen die tot een van de gevestigde kerken binnen de gereformeerde gezindte behoren, zal veel herkenbaar zijn.

Een boeiende inkijk in de geschiedenis van Israël. Israël, een wereld apart van Piet van Midden biedt een interessante inkijk in de geschiedenis van de staat Israël. De oppervlakte van de staat Israël is de helft van die van Nederland. Toch is dit land al sinds zijn stichting 75 jaar geleden het gesprek van de dag. Aan de ene kant is er een blijvende spanning tussen Israël en de Palestijns-Arabische wereld, tegelijkertijd zoeken gezworen vijanden uit het verleden weer contact met Israël. Wat maakt Israël zo bijzonder? Daarop probeert dit boek het begin van een antwoord te geven. De auteur beschrijft de geschiedenis van Israël vanaf de eerste eeuwen, met nadruk op de laatste 75 jaar. Een geschiedenis vol conflicten en verrassende overwinningen.

Ik zal niet sterven. Ik zal leven. Ik zal het verhaal vertellen. Henry Orenstein groeit op in een Joods gezin in het stadje Hrubieszów in Polen. Als op 1 september 1939 de Duitsers Polen binnenvallen is hij 16 jaar oud. Een aantal jaren weten Henry en de andere leden van het gezin uit de greep van de nazi's te blijven door te vluchten en onder te duiken. Op 28 oktober 1942 is vluchten niet langer mogelijk. Henry's ouders worden korte tijd later gedood en Henry en zijn broers en zus belanden in het concentratiekamp Budzy'n. De geruchten over de oorlog die het kamp binnensijpelen zijn hoopvol, tegelijkertijd is hun leven iedere minuut van elke dag in gevaar. Ze balanceren voortdurend tussen hoop en vrees. In januari 1944 wordt in het kamp aangekondigd dat er Joodse wetenschappers, scheikundigen en wiskundigen worden gezocht voor een zogenaamd Chemiker Kommando. Henry meldt zichzelf, zijn broers, zus en enkele bekenden aan. Een vlaag van verstandsverbijstering? Of een briljante ingeving? Ik zal leven is een waargebeurd verhaal, dat heel gedetailleerd laat zien in welke nachtmerrie Poolse Joden terechtkwamen toen de oorlog begon. De auteur zet zijn persoonlijke verhaal af tegen het grote decor van het door de oorlog verscheurde Europa. Daarmee geeft hij de lezer een beter perspectief op zowel de oorlog als de verschrikkingen van de Holocaust. 'Ik heb dit boek in één dag uitgelezen. Het is zo meeslepend geschreven dat ik het niet kon wegleggen. We moeten dankbaar zijn dat zo'n gedetailleerd verslag van een echte overlever nu ook voor de komende generaties bewaard is gebleven.' Simon Wiesenthal (1908-2005) 'Een belangrijke bijdrage die inzicht biedt in de feitelijke wreedheden van nazi- Duitsland, maar ook kennis geeft over de heldhaftigheid waarmee mensen zich hebben ingezet om onze broeders en zusters te helpen overleven.' Menachem Begin (1913-1992), voormalig minister-president van Israël

De principes van de natuurlijke gemeente-ontwikkeling in het kort weergegeven. Heel geschikt om in de gemeente uit te delen en christenen vertrouwd te maken met deze benadering. Wie de principes oppakt, kan zich verder in de materie verdiepen door het hoofdwerk 'Natuurlijke gemeente-ontwikkeling' te lezen. Groei van de gemeente van Jezus Christus vindt plaats volgens de principes die God Zelf in de schepping heeft gelegd. Christian Schwarz komt tot deze conclusie na een diepgaand onderzoek in duizend gemeenten, in 32 landen over de hele wereld. Het is zoals apostel Paulus zei: Wij kunnen planten en begieten, maar God geeft wasdom. Anders gezegd: Wij kunnen de groei niet zelf maken. Die geeft God. Het enige wat wij kunnen, is werken aan de kwaliteit van onze gemeenten. Daarbij moeten we succesvolle gemeenten niet imiteren; iedere gemeente heeft immers haar eigen identiteit. Nee, zegt Schwarz, we moeten werken aan de acht kwaliteitskenmerken, die allemaal noodzakelijk zijn voor groei.

'De hemel op aarde. Liturgie voor kerkgangers' van Kees de Ruijter is een populair-theologische uitgave waarin de belangrijkste aspecten van de liturgie worden behandeld. De hemel op aarde. Liturgie voor kerkgangers van Kees de Ruijter is een populair-theologische uitgave waarin de belangrijkste aspecten van de liturgie worden behandeld, met het oog op het gesprek in de gemeente. Hoe de kerkdienst eruitziet, dat staat al lang niet meer vast. Er zijn heel wat opties ontdekt en ontwikkeld om de eredienst vorm te geven. Dit heeft geleid tot verrijking, maar ook tot veel discussie. Dit boek wil de lezer helpen om het gesprek op een zinnige manier te voeren. De benadering van de auteur helpt om al die thema’s onderling te verbinden: achter alles wat mensen doen en meemaken in de kerkdienst is God bezig, die hier en nu genade uitdeelt en vrede sticht tussen mensen. Vanuit dat vertrekpunt kun je het gesprek zo voeren dat je elkaar niet kwijt raakt, maar samen verbonden wordt in Christus.

In ’12 artikelen over voltooid leven’ onder redactie van Henk Post en Bert van Veluw worden twaalf vragen besproken rond het levenseinde, o.a.: Wat houdt de term ’voltooid leven’ eigenlijk in? Wat kom je tegen als pastor wanneer mensen geconfronteerd worden met vragen over hun al of niet voltooide leven? Dit is het zesde deel in de serie ‘Geloven op goede gronden’. Henk Post, Bert van Veluw, Margriet van der Kooi, Alfred Teeuw, Maarten Verkerk, Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink, Bart Bouter, Theo Boer, Riemer Roukema, Kees van der Kooi, Henk van der Meulen en Guda Borger-Koetsier verzorgen de bijdragen.

In de langverwachte opvolger van 'Begin met het waarom' helpt Sinek je op zijn onovertroffen manier om een nog sterkere en innovatievere organisatie op te bouwen. We kiezen het spel niet. We bepalen de regels niet. Maar we kiezen wel hoe we spelen. Simon Sinek bereikte miljoenen lezers met zijn bestseller ‘Begin met het Waarom’, nu is er de langverwachte opvolger ‘Het oneindige spel’. In ‘Het oneindige spel’ laat Sinek zien dat ondernemen en werken wel een duidelijk begin hebben, maar geen echt einde: ze vormen een oneindig spel. Anders dan bij voetbal of schaken, met hun heldere spelregels en duidelijke einde, kun je nooit van een eindoverwinning spreken; telkens vind je nieuwe uitdagingen op je pad. De beste leiders spelen instinctief volgens de regels van het oneindige spel. Ze beseffen dat het niet gaat om de volgende kwartaalcijfers of de volgende verkiezingsresultaten; het gaat om de volgende generatie. Aan de hand van vele voorbeelden laat Sinek zien hoe zij organisaties bouwen die sterker, innovatiever en inspirerender zijn en waar mensen elkaar en hun leiders vertrouwen. Ze kunnen iedere storm trotseren en leiden ons de toekomst in.

Als het woord ‘tucht’ valt in een gesprek dan wordt de ongemakkelijkheid onmiddellijk voelbaar. Moeten we het daar tegenwoordig nog wel over hebben? In de cultuur van vandaag nemen we onbewust een houding van verlegenheid aan als in een gemeente de tucht ter sprake komt. Het draagvlak voor tucht lijkt uitermate gering, in weerwil van de positieve karakterisering die de Bijbel daaraan geeft. Maar tucht kan ook vrúcht opleveren in plaats van alleen vraagtekens en gefronste wenkbrauwen. De Bijbel geeft weliswaar aan dat tucht als onaangenaam wordt ervaren, maar ook dat ze fijne en goede gevolgen heeft als we ons laten gezeggen. De rode draad in dit boek is dat de tucht in de gemeente van Christus niet gemist kan worden. Navolging en discipelschap kunnen niet zonder discipline. Vrucht van de tucht is een praktische en nadere uitwerking van de dissertatie Elkaar aanspreken.

Zodra het woord 'evangelisatie' valt, krijgen sommige (of vele?) christenen een gevoel van weerzin. Waarom? Zijn ze misschien niet geestelijk genoeg? Nee, dat is het niet. Het is een begrijpelijke reactie van geestelijk gezonde mensen op een algemeen verbreide, maar ongezonde evangelisatie-praktijk. 'Effectief Evangeliseren' opent de weg naar een nieuwe vorm van evangelisatie die werkelijk resultaat heeft. De kern van dit boek is het bijbelse principe dat evangelisatie niet zozeer een zaak van individuele christenen is, maar van de 'Gemeente als Gods vriendelijke vissersvolk'. Als ieder lid van de Gemeente zijn geestelijke gaven inzet voor de vervulling van de Grote Opdracht, dan is evangelisatie effectief. Dan krijgen we niet alleen 'beslissingen', maar kunnen nieuwe bekeerlingen ook opgroeien tot volwassen discipelen van Jezus. In dit werkboek vindt u onder andere: - Tien principes die de gangbare clichés voor evangelisatie ter discussie stellen. - Zeven stappen voor christenen die niet van de schreeuwerige aanpak houden, maar wel hun gaven ten dienste van de evangelisatie willen stellen. - Twaalf praktische stappen voor gemeenten en groepen om nieuwe mensen met de liefde van God te bereiken. 'Effectief Evangeliseren' is een vervolg op Christian Schwarz' eerdere boek: de veel gevraagde 'Gaventest'.

Een eerherstel voor het volk waaruit de Messias is voortgekomen. De kerk heeft hierover eeuwenlang onjuiste opvattingen gehuldigd, vaak met verwoestende gevolgen. Aan de hand van de Schrift belicht dit boekje een waarheid die in het grootste deel van de kerkgeschiedenis genegeerd is. En het geeft antwoord op vragen als: Zijn de Joden en de kerk samen Gods volk? Is er, in het lichaam van de Messias, verschil tussen Jood en niet-Jood? Zal God zijn beloften aan de Joden nakomen? Is de Wet van Mozes nog van kracht? Moet de kerk evangeliseren onder Joden? David H. Stern (1935) is geboren in Los Angeles. Hij is econoom en was hoogleraar in zijn geboortestad. In 1972 kwam hij tot geloof in Yeshua, de Messias. Daarna studeerde hij theologie. In 1979 emigreerde hij met zijn gezin naar Israël. Hij is een vooraanstaande Messiasbelijdende Jood.

De reformator Martin Luther leefde in een roerige tijd, vol nieuwe ontwikkelingen in kerk, politiek, wetenschap en economie. Deze kroniek plaatst Luther in het midden van al deze gebeurtenissen. Per jaar geeft de auteur weer wat er plaatsvond in kerk en samenleving. Soms citeert hij authentieke beschrijvingen. Daarnaast geeft deze kroniek korte biografische gegevens weer. Dit unieke overzicht richt zich op iedereen die interesse heeft voor de tijd van de Reformatie in het algemeen en voor Luther in het bijzonder. Ingeleid door prof. dr. H.J. Selderhuis

David en Shirley Donovan werken vijftien jaar als zendelingen in Nigeria. Ze zetten vier klinieken op in geïsoleerde dorpjes langs de rivier de Niger en leiden Nigerianen op tot medische zendingswerkers. Op een nacht wordt de compound waar ze verblijven overvallen door een gewapende bende. Met twee collega’s worden ze ontvoerd naar de jungle en gevangen gehouden op een vlondertje boven het water van de ondergelopen Nigerdelta. Miljard naira, dat is het losgeld dat wordt geëist. Wekenlang is hun wereld zo groot als een matras onder een kapotte klamboe. David en Shirley vertellen over de genade die hen in staat stelde te getuigen van Gods liefde, terwijl ze van moment tot moment leefden met het angstaanjagende besef van het kwaad waartoe de mens in staat is.

Komen tot Jezus Christus is een vertaling van Bunyans boek Come and welcome to Jesus Christ dat algemeen als een van de beste praktisch-geestelijke geschriften wordt beschouwd. Bunyan laat zien wat komen tot Christus eigenlijk is. Op pastorale wijze gaat hij daarbij in op allerlei bezwaren die kunnen opkomen in het hart van christenen. Veel persoonlijke en herkenbare vragen komen aan de orde.

Op missionair vlak is er binnen de kerken heel veel gaande. Veel gemeentes zijn in de afgelopen jaren gestart met bezinning op missionaire thema’s of met missionaire activiteiten. Op tal van plaatsen zijn ook pioniers gestart. Dit alles leidt bij predikanten en andere leidinggevenden in de kerk tot veel fundamentele theologische vragen. In dit boek komen belangrijke theologische vragen uit de missionaire praktijk in zeven thema’s aan de orde. Thema’s als: visie op Jezus, ‘zieltjes winnen’, de kerk, tellen of wegen, het belang van de context en de rol van de predikant. De auteurs willen het inhoudelijk gesprek over deze thema’s onder met name predikanten, kerkelijk werkers en andere leidinggevenden in de kerk stimuleren. Nynke Dijkstra-Algra is als predikant in algemene dienst werkzaam als specialist missionair werk voor de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk. Sake Stoppels is wetenschappelijk beleidsmedewerker binnen de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk en universitair docent Praktische Theologie aan de Vrije Universiteit, Amsterdam. ‘Twee gepassioneerde auteurs geven in dit boek verhelderende en uitdagende introducties van zeven thema’s die ertoe doen. Ik hoop dat het lezen en bespreken ervan het missionaire karakter van uw gemeente verrijkt en verdiept.’ – René de Reuver, scriba Protestantse Kerk www.uitgeverijboekencentrum.nl

Geboeide vleugels als spiegel van kerkelijk leven in coronacrisis Als het niet of nauwelijks mogelijk is de kerkelijke vleugels uit te slaan, wat doe je dan als bisschop? De vrijheid om overal en nergens naar toe te gaan is beperkt, de kans om te handelen is aan zoveel regels gebonden. Gerard de Korte, de bisschop van ’s-Hertogenbosch, gaat toch vliegen door zijn bisdom. Hij doet dat met de pen en heeft slechts één doel: om zijn gelovigen een hart onder de riem te steken, met woorden uit de Bijbel, uit de traditie, uit zijn eigen leven die inspireren, met voorbeelden uit zijn bisdom die bemoedigen en verbinden. Zo is hij de kerken en de kloosters nabij met achttien brieven ter bemoediging en een speciaal woord rond Kerstmis. Geboeide vleugels, is de titel van deze bundel. En daarin komt ook de historicus in deze bisschop naar voren. Want hij legt vast wat de tweede en derde golf van corona (oktober 2020 tot september 2021) betekenen voor het kerkelijk leven en hoe het geloof juist nu van toegevoegde waarde kan zijn voor het dagelijks bestaan in Brabant. Daarmee is dit een bijzonder boek en tegelijk een vervolg op zijn eerste bundel in coronatijd, Het Verdriet van Brabant. Mgr. Dr. Gerard de Korte (1955, historicus en theoloog) is sinds 2016 bisschop van ’s-Hertogenbosch. Daarvoor was hij bisschop van Groningen-Leeuwarden en hulpbisschop in het aartsbisdom Utrecht.

Er zijn talloze pastorale kwesties gaande in een kerkgemeenschap: conflicten, eenzaamheid, overspel, wegblijven uit de kerkdiensten, gemis van God, wantrouwen jegens God, een verleden dat opspeelt... Veel mensen krijgen ermee te maken, de professionals, maar ook de vrijwilligers: voorgangers, predikanten, kerkelijk werkers, oudsten, ouderlingen, diakenen, maar ook 'gewone' gemeenteleden. Willem van der Horst heeft lang gewerkt als pastor. Hij is sociaal wetenschapper en psychosociaal therapeut. Hij werkte eerder mee aan Handboek voor ouderlingen en oudsten en schreef Met beide benen op de grond: God ontdekken in je levensverhaal. Handboek voor pastors is het negende deel in de populaire en succesvolle handboeken-reeks van uitgeverij Buijten & Schipperheijn. Telkens wordt een taak in een kerkgemeenschap uitgelicht en aan de hand van bijbelse en wetenschappelijke principes heel praktisch uitgewerkt. De reeks is volledig vraaggestuurd: elk hoofdstuk behandelt een korte vraag die leeft in de dagelijks praktijk van het kerkelijk werk.

Kun je als christen standhouden als iedereen zich tegen je keert? Kun je standhouden, als je geen contact mag hebben met andere christenen? Kun je standhouden, als je wel een Bijbel hebt, maar niet kunt lezen? Toen Jan en Lies Pit na twintig jaar weer het land in mochten waar ze als zendelingen hadden gewerkt, kregen ze op al die vragen een antwoord. En wat voor antwoord! Laos, Zuidoost-Azië. Communistische dictatuur. Christendom verboden. Zendelingen eveneens. Bijbelscholen gesloten. En toch... Ondanks de afwezigheid van alles wat wij, als westerse christenen, nodig achten voor geestelijke groei, bleken geïsoleerde Laotiaanse christenen een grote kennis te hebben van God en zijn kracht. De Heilige Geest had hen onderwezen. God bevestigde hun getuigenis met tekenen en wonderen. Om stil van te worden. Zij vertelden... en Jan Pit luisterde. Nu heeft hij hun verhalen opgeschreven. Waar gebeurde verhalen over mensen die schenen als sterren. Niet achter, maar onder de wolken. Wolken van vervolging, eenzaamheid en strijd. Hun getuigenis? 'God hield ons vast - en wij Hem.'

In een samenleving die overspoeld wordt door occulte invloeden staat sinds enkele jaren bevrijdingspastoraat volop in de belangstelling. Steeds meer kerken weten zich geroepen om bevrijdingspastoraat in hun gemeente op te zetten, waardoor deze een onmiskenbare plaats in het kerkelijk pastoraat heeft verworven. Maar in hoeverre hebben mensen met psychische problemen baat bij bevrijdingspastoraat? Ben je door demonen bezeten als je stemmen hoort? Kun je bevrijd worden van een autistische stoornis? En welke plaats neemt het bevrijdingspastoraat in ten opzichte van de psychiatrische hulpverlening?