Kerkgeschiedenis

De kerkgeschiedenis is een voortdurende strijd van heidenen tegen christenen, christenen tegen Joden, oudkatholieken tegen rooms-katholieken, rooms-katholieken tegen protestanten, gereformeerden tegen doopsgezinden, remonstranten tegen contraremonstranten, bevindelijk-gereformeerden tegen volkskerkelijken, Voetianen tegen Coccejanen, volkskerkelijken tegen afgescheidenen en dolerenden, en ten slotte: vrijkerkelijken tegen kerkelijken. Al ben je zelf een gelovig mens, die kerkgeschiedenis kan toch heel abstract zijn en ver van je af staan. Dat wordt heel anders als je te zien krijgt hoe je eigen ouders en voorouders in al die kerkelijke conflicten betrokken zijn geweest. Aan welke kant stonden ze? Kon het ze veel schelen? Of waren ze juist heel overtuigd in hun standpunten? Wat is de prijs geweest die zij soms voor hun keuzes moesten maken? Wat moet je achteraf van de keuzes vinden die je (voor)ouders in hun levens hebben gemaakt?

Dit standaardwerk is een volledig herschreven versie van de oorspronkelijk door H. Berkhof geschreven uitgave en beschrijft de kerkgeschiedenis vanaf de Vroege Kerk tot de bijzondere synode van de Nederlandse bisschoppen in 1980. Het laatste hoofdstuk gaat in op het jongste verleden.

Een cultuurgeschiedenis over de evolutie van het geloof in God. ‘Godenschemering’ van Daniël de Waele is een theologische cultuurgeschiedenis die de evolutie van het geloof in God uitdiept in de loop der tijd. Israël ontdekte in een polytheïstische wereld de Ene God, die door de tijd heen steeds humaner werd en dichterbij kwam. Hoe is het geloof na die grote stap geëvolueerd? Hoe past het verdampen van het geloof, dat uiteindelijk eindigde in de dood van God, in deze evolutie? En welke rol heeft het bestormen van de godenbeelden gespeeld? De Waele ontwaart naast deze geloofsevolutie een andere geschiedenis: een blijvende zoektocht naar de ene God.

Guido de Brès had en heeft ons veel te zeggen. En over Guido valt ook veel te zeggen. Hij was immers een van de meest geleerde en aanzienlijke predikanten van de zuidelijke Nederlanden. Zijn invloed is in het kerkelijk leven nog altijd zichtbaar, met name dankzij de Nederlandse Geloofsbelijdenis, waarvan hij de eerste auteur is. Maar Guido heeft meer boeken en brieven geschreven. Welke lessen kunnen we trekken uit zijn inzet voor kerk, onderwijs, samenleving en politiek? Verschillende auteurs belichten die aspecten in deze bundel. Op die manier komt de verrassende veelzijdigheid van het denken en doen van Guido de Brès duidelijk naar voren. Vooral dankzij zijn diepe godsvrucht is hij een gids voor christenen vandaag.

Johannes Calvijn, een grote hervormer Trijntje Zegers-Venema Johannes Calvijn wordt in 1509 te Noyon in Frankrijk geboren. Op aandrang van zijn vader gaat hij studeren. Eerst voor priester en later voor rechter. In Parijs ziet hij hoe iemand op de brandstapel sterft. Het treft Calvijn dat deze man er zo blij uitziet. Langzamerhand gaan hierdoor de ogen van Calvijn open voor allerlei misstanden in de kerk van zijn dagen. Na zijn bekering schrijft hij de openingsrede voor de rector van de universiteit. Hierdoor wordt hij zo gehaat, dat hij moet vluchten. Hij vindt een veilige schuilplaats in Genève, waar hij grote invloed krijgt. Gehaat door zijn vijanden moet hij ook vandaar vluchten en komt hij in Straatsburg terecht. Na drie jaar keert Calvijn naar Genève terug. Daar richt hij een universiteit op. Veel jonge mannen uit heel Europa worden er opgeleid tot predikant. Zodoende is het calvinisme wijd verbreid. Uit dit boek blijkt dat God Zijn zegen geven wil als we oprecht naar Zijn wil leven. Geschikt voor alle leeftijden, vanaf 10 jaar.

Waarom vergeeft God niet zonder meer? Waarom stierf Christus voor onze zonden? In deze wetenschappelijke studie gaan we op zoek naar een antwoord. We gaan daarvoor ver terug in de tijd, maar dat blijkt verrassende antwoorden op te leveren. We luisteren naar Anselmus, aartsbisschop van Canterbury (1033-1109). Hij schreef een boek Waarom God mens werd (in het Latijn: Cur Deus Homo). In dit boek maakt hij duidelijk waarom God niet zonder meer vergeeft. Er is al veel over dit boek geschreven, maar toch werpt deze studie een ander licht op Anselmus’ betoog, mede op grond van nieuwe historische inzichten. Dat geldt met name voor de rol van gerechtigheid en genoegdoening. Zij hebben niet te maken met wraakzucht in God. Of met het herstel van een balans in de wereld of met het herstel van een morele orde zonder meer. Ze hebben te maken met het herstel van het concrete onrecht dat iemand aangedaan is. Vergeving zonder herstel van dit aangedane onrecht is onaf. Gerechtigheid en zeker ook genoegdoening beogen de heelheid en de schoonheid van mens en wereld te herstellen en hen zo weer mooi te maken voor God. Verder gaat de schrijver met dit boek het gesprek aan met auteurs die de laatste jaren over dit onderwerp hebben gepubliceerd. Uiteindelijk is het doel van deze studie om in de moderne westerse cultuur te verhelderen waarom God niet zonder meer vergeeft. Bernard van Vreeswijk (1970) is predikant van de protestantse gemeente te Scheveningen. Hij heeft een aantal wetenschappelijke artikelen over Anselmus geschreven. Verder is hij is al jarenlang betrokken bij het kerkelijk jeugdwerk in Nederland en Oost-Europa, met name bij het ontwikkelen van catechesemethoden.

Ook in Nederland heeft God Zich een Huis gebouwd. Dit Huis is deel van 'het Grote Huis' van de geloofstraditie van de kerk van alle tijden en plaatsen. Deze geloofstraditie heeft in belangrijke mate de Nederlandse geschiedenis en identiteit bepaald. Wat zijn de kleuren en contouren van onze geschiedenis? Hoe is onze identiteit gegroeid en veranderd in de loop der eeuwen? Waar staan wij vandaag?

Is het mogelijk geloof en wetenschap te combineren, of zijn het twee gescheiden werelden? In deze bundel komen twintig Nederlandstalige wetenschappers aan het woord die van harte een verbinding voorstaan. Op hun eigen wetenschapsgebied laten zij zien dat vooronderstellingen een grote rol spelen. Deze deskundigen wensen wetenschap te bedrijven ‘voor Gods aangezicht’. Naar hun overtuiging is het belangrijk rekening te houden met de Schepper van deze wereld en Zijn openbaring. Die houding geeft meer inzicht in onze werkelijkheid dan wetenschappelijke methodes op zichzelf kunnen bieden. De gangbare wetenschap houdt immers geen rekening met Gods handelen. In deze bundel staan artikelen over theologie, kerkgeschiedenis, wetenschapsvisie, natuurwetenschappen en biologie. Het doel van deze bijdragen is inzicht in Gods schepping, zodat we ons over Hem verwonderen

De reformator Martin Luther leefde in een roerige tijd, vol nieuwe ontwikkelingen in kerk, politiek, wetenschap en economie. Deze kroniek plaatst Luther in het midden van al deze gebeurtenissen. Per jaar geeft de auteur weer wat er plaatsvond in kerk en samenleving. Soms citeert hij authentieke beschrijvingen. Daarnaast geeft deze kroniek korte biografische gegevens weer. Dit unieke overzicht richt zich op iedereen die interesse heeft voor de tijd van de Reformatie in het algemeen en voor Luther in het bijzonder. Ingeleid door prof. dr. H.J. Selderhuis

Vele jaren lang is door een groep kerkhistorici gewerkt om het veld van de Nadere Reformatie geheel in kaart te brengen. Het resultaat van hun werk is samengebracht in de Encyclopedie van de Nadere Reformatie, een omvangrijk werk in vier delen. De eerste twee delen bevatten honderden minibiografieën van alle mannen en vrouwen die een rol hebben gespeeld in deze boeiende stroming van de Nederlandse kerkgeschiedenis. In de delen 3 en 4 worden alle thema’s besproken. In dit deel komen thema's aan de orde als ambtskleding, bekering, eredienst, homoseksualiteit en kunst. Kortom, het hele leven komt langs, waarbij steeds onderzocht is wat de vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie hierover te berde brachten.

Een veelbewogen geschiedenis over de pieken en dalen van het christendom. In zijn boek ‘Schurken en heiligen’ geeft John Dickson een onverbloemde kijk op 2000 jaar christelijke geschiedenis. Dickson gaat in op de donkere kanten van het christendom: van de kruistochten en de inquisitie tot het racisme en misbruik in de huidige kerk. Maar hij belicht ook de goede momenten van de kerk, waarop ze in overeenstemming was met de leer van Jezus: van de opkomst van liefdadigheid tot de uitvinding van ziekenhuizen. Voor voorstanders van de kerk is het belangrijk om de slechte en goede kant van de kerkelijke geschiedenis te herkennen en zich te laten inspireren om in lijn met Jezus te leven. Voor sceptici is het een uitdagende introductie van het idee dat het christendom een essentieel fundament is van onze samenleving. Kortom, een uiterst genuanceerd boek over de vraag in hoeverre het christendom is geslaagd in haar missie om Jezus na te volgen.

Onderzoekt de kerkgeschiedenis, deel 4 C. de Bode en M.J. Ruissen Henk van den Brink (schilderijen) J.W. Davelaar en A. Streefkerk (puzzels) Kerkgeschiedenis beschrijft de geschiedenis van de kerk in de loop der eeuwen. Het is goed dat ook kinderen hier kennis van nemen, zodat ze zien dat de Heere Zijn volk leidt in de waarheid. Ook al bedreigden vele dwalingen, verleidingen en verdrukking voortdurend haar bestaan, toch staat God ervoor in dat er altijd een Kerk op aarde blijven zal. In dit vierde deel van de vierdelige kerkgeschiedenisserie beschrijven M.J. Ruissen en C. de Bode de periode vanaf de Dordtse synode tot en met laatste kerkscheuringen. De laatste ontwikkelingen zijn erin verwerkt. De prachtige schilderijen van Henk van den Brink geven de verschillende hoogtepunten uit het verhaal weer. Zo kunnen kinderen zich beter een voorstelling maken van wat er gebeurd is. Ook dit deel telt 20 hoofdstukken. Elke tiende les is een repetitieles. De vragen kunnen zelfstandig door de kinderen aan de hand van de tekst worden beantwoord. De nieuwe puzzels van Joanne Davelaar en Rianne Streefkerk helpen de leerstof nog beter te onthouden. Kortom: dit lees- en puzzelboek is een waardevolle aanwinst voor alle christelijke scholen en gezinnen.

Een onbekende geschiedenis onthuld: hoe het christendom omging met slavernij. In ‘Kerk, kolonialisme en slavernij’ belichten Bente de Leede en Martijn Stoutjesdijk de relatie tussen het christendom en slavernij door de eeuwen heen, aan de hand van casussen uit de Nederlandse geschiedenis. Lange tijd werd er in de Nederlandse kerkgeschiedenis nauwelijks aandacht besteed aan slavernij en kolonialisme. In deze actuele bundel bespreken specialisten case studies uit het hele Nederlandse koloniale rijk die tonen hoezeer kerk en kolonialisme in al deze aspecten tegenover elkaar staan én door elkaar heen lopen. Onder redactie van Bente de Leede en Martijn Stoutjesdijk, met bijdragen van Bianca Gallant Groen, Leon van den Broeke, Alexander van der Meer, Maurice San A Jong, Rose Mary Allen en Alma Louise de Bode-Olton, Geertje Mak en Danny Noorlander.

‘Calvijn verzameld’ onder redactie van Herman Selderhuis bevat een selectie in twee delen uit het verzameld werk van Johannes Calvijn. De reformator Johannes Calvijn heeft een enorme invloed gehad op de Nederlandse kerk en cultuur. Al vroeg verschenen vertalingen van met name zijn ‘Institutie’en zijn commentaren, maar tegelijk bleven veel van zijn kleinere werken onvertaald. Daar brengt ‘Calvijn verzameld’ nu verandering in. Een team van Calvijn-deskundigen onder redactie van Selderhuis presenteert met 'Calvijn verzameld' een veelheid van voor het eerst of opnieuw vertaalde teksten, voorzien van een beknopte inleiding op elke tekst. Johannes Calvijn is meer dan ‘de man van één boek’ en hij is frisser, breder en actueler dan zijn portret doet vermoeden.

De kerkvaders van de eerste zes eeuwen hebben veel geschreven over sociaaleconomische thema’s, zoals eigendom, arbeid, rijkdom en armoede. Hoewel er in Nederland weinig over geschreven is, bieden hun preken en geschriften een schatkamer aan ideeën die niet zelden van grote invloed zijn geweest op latere eeuwen. In dit boek geeft de auteur een rondleiding door deze schatkamer. Wat we in deze tijd van crisis in het economisch denken namelijk nodig hebben, zijn niet meer van dezélfde ideeën, maar ideeën die ons met andere ogen naar de economie leren kijken. Daarvoor zijn we in het vroegchristelijke economisch denken aan het goede adres. Door de vele (vertaalde) citaten komen de kerkvaders dicht bij de moderne lezer. De opgenomen afbeeldingen laten zien hoe hun ideeën hebben doorgewerkt in de westerse kunst. Dr. Joost Hengstmengel is onderzoeker aan de Tilburg School of Catholic Theology en heeft een gastaanstelling aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zijn onderzoek richt zich op de historische verhouding tussen economie, filosofie en theologie.

Een boek met nieuwe inzichten over de kerk in de twintigste eeuw! ‘Een doorbraak in de tijd’ van Gerben Heitink is een hoopgevend en prikkelend boek over de invloed van de jaren zestig op de kerk. In deze periode van de geschiedenis hebben zich grote veranderingen in de samenleving voltrokken. De titel spreekt van een doorbraak in de tijd. Ook de kerk werd hierdoor diep geraakt. Er kwam een leegloop op gang. Veel mensen beleefden in die jaren een ingrijpend bewustwordingsproces. De beweging van de Verlichting, tot dan toe het geestelijk eigendom van intellectuelen, drong door in alle lagen van de bevolking. Veel problemen waar de kerk vandaag voor staat hangen samen met deze omwenteling, die zij onvoldoende heeft kunnen verwerken.

In Nederland is een uitgebreide delta met een rijke verzameling kleinere en grotere kerkelijke stromen. In dit boek blikken de auteurs terug op een van die vertakkingen: de Vrijmaking van 1944. Op 11 augustus van dat jaar, midden in de oorlog, las Klaas Schilder in Den Haag de Akte van Vrijmaking of Wederkeer voor. Daarmee werden de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt een feit. In de jaren die volgden, hebben veel leden en ook hele gemeentes zich bij dit kerkverband aangesloten. Inmiddels is de Vrijmaking al lang geleden en voor de meeste mensen alleen een overlevering, een verhaal dat door ouderen wordt verteld. Daarom nu de vraag: wat heeft de Vrijmaking gebracht dat het waard is om te onthouden en door te vertellen? De auteurs zoeken in verschillende richtingen naar een antwoord op deze vraag: historisch, kritisch, vanuit thema’s als verbond en heilshistorie, en met oog voor de hedendaagse kerkelijke context.

Bij het ontstaan van de christelijke gemeenschap hield een ‘bisschop’ toezicht op de liefdesmaaltijden. Hoe heeft het bisschopsambt zich in de vijf eeuwen daarna ontwikkeld? Hoe verhield het ambt zich tot de politieke en sociale structuren binnen het Romeinse rijk? Ben van den Baar schetst een uitgebreid beeld, grotendeels op basis van geschriften van de bisschoppen zelf. Daaruit komen hun ervaringen naar voren, maar ook hun opvattingen over de identiteit van de kerk en over het primaat dat Rome naar zich toe wist te trekken. De meest aansprekende bisschoppen kozen voor een persoonlijke en empathische benadering van hun medemens, waardoor zij velen tot zegen waren als navolgers van Christus, wat zij soms met de dood moesten bekopen. Dit boek is zowel een indrukwekkend getuigenis als een spiegel voor vandaag. 'Met ragfijne pen weet Ben van den Baar bisschoppen als Hilarius, Athanasius, Cyprianus van Carthago en Polycarpus van Smyrna tot leven te brengen. Zijn uiteenzetting is glashelder en daarmee niet alleen een aanrader voor de professionele lezer maar voor een ieder met interesse voor theologie of geschiedenis' prof. dr. M.A. van Willigen (TU-Apeldoorn), eindredacteur Over de auteur: Drs. Ben van den Baar (1938) is zowel neerlandicus als historicus, gespecialiseerd in de geschiedenis van de West-Europese spiritualiteit van de middeleeuwen. Van den Baar was jarenlang docent Nederlands en filosofie op een gymnasium. De afgelopen vijftien jaar heeft hij als kerkhistoricus diepgravend onderzoek verricht in de literatuur, in klassieke geschriften en op locatie naar de rol van de bisschop in de politieke en sociale geschiedenis van het Romeinse rijk (35-450 na Christus).

Heb jij je wel eens afgevraagd waarom we op zondag in de kerk doen wat we doen? Waarom trekken we zondagse kleren aan? Waarom is die preek zo belangrijk? Waar komen kerktorens, kerkbanken, kansels en koren vandaan? Waar in de Bijbel heeft God ons bevolen op deze wijze bij elkaar te komen? De auteurs Frank Viola en George Barna hebben in dit boek een verrassing voor je. Al die kerkelijke gewoonten zijn misschien wel veel minder volgens het Boek dan wij denken. Heidens christendom, durven ze het te noemen. En ze onderbouwen deze stevige uitspraak met overtuigend historisch bewijs. Tussen hun regels door lees je over een andere manier van kerk-zijn. Een manier die je ook tegenkomt bij Lucas en Paulus; de kerk als een lichaam, met Christus als hoofd. Het is niet nodig om verschillende vormen van kerk-zijn tegenover elkaar te plaatsen. Het is wel goed dat we ons in de 21e eeuw afvragen of de leegloop van onze kerken misschien mede veroorzaakt wordt door wat wij van kerk-zijn hebben gemaakt. Want uiteindelijk gaat het om het volvoeren van de Grote Opdracht die Jezus Zijn discipelen gaf: 'Ga heen, maak alle volken tot Mijn leerlingen.' Frank Viola en George Barna hebben de herkomst van onze kerkgebruiken onderzocht en de weerslag van dat onderzoek vind je in dit boek. Hun conclusies zijn scherp. Scherper misschien dan we gewend zijn. Maar met hen geloven wij dat het evangelie van Jezus Christus het beste gediend wordt als het lichaam van Christus functioneert zoals het volgens onze Leidsman behoort te gebeuren. Daarom willen we je uitnodigen het boek met een open hart en houding te lezen!

Een prachtige heruitgave van het eerste geschrift over de geschiedenis van de kerk. Kerkgeschiedenis van Eusebius van Caesarea is een heruitgave van het beroemde boek over de eerste drie eeuwen van de christelijke gemeenten. Geen geschrift uit het vroege christendom is zoveel aangehaald in allerlei historische publicaties als deze kerkgeschiedenis. De vele documenten die in het boek werden opgenomen, zijn sindsdien verloren gegaan. Daarom kan men Eusebius’ werk gerust van onschatbare waarde noemen. Deze heruitgave bevat een geactualiseerde bibliografie en een nieuwe inleiding van Henk Bakker, hoogleraar aan de faculteit van Religie en Theologie.

Kerkgeschiedenis voor iedereen van Jan van de Kamp en Almatine Leene biedt een beknopt overzicht van de geschiedenis van de christelijke kerk, beginnend bij de Vroege kerk en eindigend in de 21e eeuw. Daarbij ligt de nadruk op de lijnen die de Nederlandse kerkgeschiedenis bepaalden. Kerkgeschiedenis lijkt misschien saai, maar het tegendeel is waar. Als je de geschiedenis van de kerk kent, begrijp je je eigen leven beter. Waar komen we vandaan? Door wie zijn we beïnvloed? De kerk ging door hoogte- en dieptepunten heen. Als je daarover leest, raak je verwonderd over Gods trouw aan zijn kerk en word je bemoedigd, opgescherpt of zelfs gecorrigeerd. Een toegankelijk geschreven boek!

In Augustinus voor mensen van nu brengt Hans Alderliesten de kerkvader Augustinus dichtbij en laat hem reflecteren op vragen en onderwerpen waarmee mensen van nu te maken hebben. Hoe weet je waaraan je wel aandacht moet besteden, en waaraan niet? Hoe komt het dat we zo druk zijn? Vragen die Augustinus stelde, maar die je ook zomaar om je heen kunt horen. Alles is anders en toch is alles hetzelfde. Augustinus zou zeggen: ‘Wij zijn de tijden.’ Onrustig als we zijn, kunnen we uiteindelijk alleen rust vinden bij God. Een actueel boek dat de lezer uitnodigt tot nadenken over zijn keuzes, tijdbesteding en opvattingen.