Aurelius Augustinus

Als Augustinus (354-430) een paar jaar bisschop van Hippo Regius in Noord-Afrika is, schrijft hij in grote openheid over zijn persoonlijke geloofsgeschiedenis zijn Belijdenissen, een boek dat getuigt van diep inzicht en grote literaire kwaliteit. Hierin laat hij zich kennen als een zoekende mens en gelovige. Hij roept zijn lezers op zich te bezinnen op fundamentele waarden van de christelijke traditie. De 'Belijdenissen' van Augustinus worden algemeen gezien als een hoogtepunt in de wereldliteratuur. Door de eeuwen heen blijft het werk lezers aanspreken tot op de dag van vandaag. In deze meest recente Nederlandse vertaling heeft Wim Sleddens met veel zorg het vaak moeilijke Latijn van Augustinus in helder Nederlands vertaald. Samen met de overzichtelijke indeling is deze uitgave een zeer toegankelijke uitvoering van het bekende werk van Augustinus.

Augustinus’ Belijdenissen geldt nog altijd als een van de meesterwerken van de westerse bekentenisliteratuur. Ook neemt het, met de vele andere werken van Augustinus, een unieke plaats in de geschiedenis van de christelijke theologie en het Europese denken in. Het is een eenvoudige monoloog, waarin Augustinus zich na ruim veertig bewogen levensjaren tegenover zijn Schepper plaatst en even diepzinnig als openhartig tot Hem spreekt over allerlei gebeurtenissen in zijn leven, mediterend over Gods weldaden en zijn eigen tekortkomingen. Deze vertaling van Gerard Wijdeveld vond veel waardering, zowel om haar literaire aantrekkelijkheid als om de terloops geleverde bijdragen ten aanzien van interpunctie en interpretatie van belangrijke passages. ‘Het lezen ervan is zeker geen zonde. Ook niet van uw tijd.’ – De Morgen AURELIUS AUGUSTINUS (354-430) was theoloog, filosoof, bisschop van Hippo en geldt als een van de belangrijkste kerkvaders.

De civitate Dei? Alom is bekend dat Augustinus dat belangrijke werk over de stad van God geschreven heeft, maar je moet zoeken naar iemand die weet wat erin staat. Het kolossale werk is in het Nederlands één keer eerder vertaald, namelijk door Gerard Wijdeveld (Ambo, 1983). Maar met zijn 662 hoofdstukken, verdeeld over 22 boeken, is de uitgave lastig te hanteren en is de taal niet meer van deze tijd. Classicus Chris Dijkhuis heeft om het werk toegankelijk te maken gekozen voor een combinatie van vertalen en samenvatten en er een tweejarige kalender in boekvorm van gemaakt. De grote hoeveelheid noten staan per dag onder de tekst. Naast registers van namen, bijbelplaatsen en geciteerde auteurs is er ook een zeer uitgebreid register van onderwerpen, uniek en goed nieuws voor professionals en geïnteresseerde leken van alle gezindten. Chris Dijkhuis (Haaksbergen, 1940) studeerde klassieke taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam en werkte in het middelbaar onderwijs. In zijn doctoraalstudie kwam hij in aanraking met De civitate Dei van Augustinus. Na 34 jaar en een religieuze zoektocht belandde hij in Nijmegen in Augustijns centrum De Boskapel, inmiddels opgegaan in Stadsklooster Mariken. Daar viel het kwartje van zijn oude liefde. Op 1 februari 2014 begon hij aan zijn ‘opus magnum’ om dit invloedrijke werk van de westerse cultuur opnieuw vanuit het Latijn te vertalen en toegankelijk te maken.

Bijna veertig jaar lang heeft Augustinus (354-430) in Noord-Afrika de geloofsgemeenschap als predikant gediend. Van heinde en verre kwamen mensen naar de kerk om zelf de woorden van de befaamde bisschop te beluisteren of zijn preken in opdracht van anderen op te tekenen. Zo zijn ongeveer zeshonderd preken van hem bewaard. Voor deze bundel werden achtentwintig preken vertaald van de sermones de scripturis. Dit boek bevat de laatste reeks preken over passages uit brieven van het Nieuwe Testament. Op twee uitzonderingen na verschijnt in dit boek van alle preken de eerste Nederlandse vertaling. In bijna elke preek komen verrassende wendingen aan het licht. Zo staat Augustinus in een van de preken uit deze bundel nauwkeurig stil bij de vraag wat er gebeurt wanneer je doet wat je aan een ander hebt beloofd. We zeggen dan heel gemakkelijk dat je je belofte waarmaakt. Dat is volgens Augustinus nu net de vraag. De predikant maakt daarmee zijn luisteraars gevoelig voor diepere dimensies van ons bestaan. Gaat achter iedere belofte niet enig geloof schuil tussen twee mensen: van iemand die de belofte doet en van iemand die de belofte ontvangt? Zo bezien is geloof zelfs het begin van ons samenleven. Vanzelfsprekend gaat het daarbij aldus Augustinus niet om een willekeurig, maar om een bijzonder geloof, dat zijn kracht ontleent aan de liefde (Sermo 168,1-2). Hij had die laatste wijsheid niet van zichzelf. Hij baseerde zijn opvatting op een bijbeltekst van de apostel Paulus (Gal 5,6). Drs. Joke Gehlen-Springroum (1940) studeerde klassieke taal- en letterkunde aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen. Gedurende vijfentwintig jaar was zij als docente verbonden aan het katholiek gymnasium Rolduc te Kerkrade. Dr. Vincent Hunink (1962) is als docent en onderzoeker Latijn verbonden aan de Radboud-Universiteit in Nijmegen. Hij publiceert veelvuldig Nederlandse vertalingen van klassieke, vroegkerkelijke en middeleeuwse auteurs. Zie daarvoor www.vincenthunink.nl. Drs. Hans van Reisen (1957) studeerde theologie in Utrecht en was tussen 1985 en 1989 als wetenschappelijk assistent verbonden aan de toenmalige Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht. Sinds de oprichting van het Augustijns Instituut in Eindhoven is hij daar werkzaam als studiesecretaris. Drs. Annemarie Six-Wienen (1960) studeerde moderne Nederlandse letterkunde aan de Universitiet Utrecht. Zij was docente in het middelbaar onderwijs en werkzaam bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Sinds 2010 studeert zij theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.

Ingeleid, vertaald en van aantekeningen vorzien door drs. Joost van Neer, Martijn Schrama o.s.a. en Anke Tigchelaar Op zaterdag 15 juni a.s. verschijnt bij uitgeverij Damon in samenwerking met het Augustijns Instituut te Eindhoven het boek Aurelius Augustinus - Schatkamer van het geloof: preken over teksten uit het Oude Testament. Ter gelegenheid van de nieuwe publicatie organiseert het Augustijns Instituut op deze dag een boekpresentatie om 15.30 u - 16.30 u. De bijeenkomst maakt deel uit van een langere studie- en ontmoetingsdag en vindt plaats op de Augustijnendreef 15, 5611 CS Eindhoven. Na de opening houdt Martijn Schrama een korte voordracht. Daarna wordt het eerste exemplaar aangeboden aan de prior provinciaal van de Nederlandse augustijnen, Paul Clement O.S.A. Na afloop is er een feestelijke receptie tot 17.00 u. Persmedewerkers zijn welkom mits aangemeld op uiterlijk 8 juni a.s. via e-mail: hansvanreisen@augustijnsinstituut.nl Huismeester van de schatkamer. Zo ziet de predikant Augustinus zijn rol als uitlegger van de Schrift voor een breed publiek. De huismeester, over wie Jezus spreekt, haalt uit de schatkamer nieuwe en oude dingen (Matteüs 13,52). En wie Augustinus' preken leest, merkt direct dat hij een begenadigd predikant is, die zijn publiek op hartveroverende wijze in de schatten van het geloof onderricht. Het is de verdienste van de mauristen uit de zeventiende eeuw geweest dat zij de zogenoemde preken voor het volk (sermones ad populum) van Augustinus bijeenbrachten. Binnen hun verzameling vormen de preken over het Oude Testament de eerste categorie. Samen met later teruggevonden preken bevat deze bundel 65 toespraken; verreweg het grootste deel hiervan is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald. Iedere preek in deze bundel is uitgesproken naar aanleiding van een lezing uit het Oude Testament. Maar wie denkt dat de preken uitsluitend over het Oude Testament gaan, zal verrast worden. Op meesterlijke en creatieve wijze brengt de huismeester Augustinus hier de kostbaarheden uit het Oude Testament en het Nieuwe bij elkaar. Deze vertaling opent voor de hedendaagse lezer ook de deuren van een andere schatkamer: die van Augustinus' preken. Zijn woorden en geloof komen in al hun glans opnieuw tot leven. Inhoud Inleiding 9 Nieuwe en oude werkelijkheid 10 De sluier wegnemen 10 Augustinus' kennismaking met de Schrift 13 Het Oude Testament in Augustinus' leven en werk 14 Augustinus' Oude Testament 17 Preken over het Oude Testament 18 Polemische preken 19 Manicheeërs 20 Donatisten 22 Tekstoverlevering 23 Betrouwbaarheid 24 Voortbouwen op het systeem van de mauristen 26 Datum en plaats 27 Schatkamer van het geloof 29 Dankwoord 30 Praktische informatie 31 1. Eerste voetnoot 31 2. Schriftcitaten en -verwijzingen 31 3. Paragraafnummers en tussenkopjes 31 4. Afbeelding 31 5. Gebruikte afkortingen in literatuurverwijzingen 32 6. Gebruikte afkortingen van de bijbelboeken (met de afkorting van niet gelijkluidende boeken van de Latijnse vertalingen tussen haakjes) 32 7. Lijst van behandelde bijbelteksten 33 8. Tabel van preeknummers 35 Literatuur 36 1. Latijnse tekstuitgaven 36 2. Vertalingen 36 3. Achtergrondliteratuur 38 Schatkamer van het geloof 43 Sermo 1 In het begin 43 Sermo 2 Abraham beproefd 49 Sermo 3 Hagar en Sarai, Ismaël en Isaak 60 Sermo 4 Esau en Jakob 63 Sermo 4A De nieuwe gestalte van Christus 99 Sermo 5 Worsteling van Jakob 101 Sermo 6 Mozes en de brandende doornstruik 118 Sermo 7 Prijzen en liefhebben 123 Sermo 8 Tien plagen in Egypte, tien geboden voor Israël 132 Sermo 9 Tien snaren 157 Sermo 10 Wonderbaarlijke wijsheid 187 Sermo 11 God raakt nooit op 199 Sermo 12 Zichtbare God 204 Sermo 13 Liefhebben en oordelen 218 Sermo 14 Toevertrouwd aan God 228 Sermo 14A Doelgericht onderricht 238 Sermo 15 De schoonheid van Gods tempel 243 Sermo 15A Rechtschapenen past Gods lof 253 Sermo 16 Leven en goede dingen 268 Sermo 16A Bewaakt met de tong 273 Sermo 16B Genees mijn ziel 293 Sermo 17 Breekbaarder dan glas 298 Sermo 18 Werken voor de schatkamer 307 Sermo 19 Het hart op het goede spoor 315 Sermo 20 Een zuiver hart 327 Sermo 20A Gedeelde smart, halve smart 334 Sermo 20B Redding uit de nood 343 Sermo 21 Goud zal u sieren 353 Sermo 22 Verdwenen als rook, gesmolten als was 366 Sermo 22A Bevrijd van de zondaar 378 Sermo 23 Zicht op Gods liefde 384 Sermo 23A Belijden maakt nederig 399 Sermo 23B In de synagoge van de goden 404 Sermo 24 Vertoornd en barmhartig 419 Sermo 25 Uit Gods wet onderwezen 429 Sermo 25A Vol verborgen kracht 437 Sermo 26 Als schapen rond het lam 444 Sermo 27 Ondoorgrondelijke God 459 Sermo 28 Zintuigen voor God 467 Sermo 28A Teruggeven door te ontvangen 472 Sermo 29 Belijd de Heer uw lof 482 Sermo 29A Wat is zo goed als God? 487 Sermo 29B De ogen omlaag, omhoog het hart 491 Sermo 30 Maak mijn gangen recht 500 Sermo 31 Heen met zaad, terug met een schoof 508 Sermo 32 Teken op het voorhoofd, teken in het hart 515 Sermo 33 Zingen en spelen 537 Sermo 33A Mijn leven lang 534 Sermo 34 Wees wat je zingt! 550 Sermo 35 Vreugde over goedheid van een ander 557 Sermo 36 Losgeld voor de ziel 561 Sermo 37 Een sterke vrouw 574 Sermo 38 Spaaradvies 604 Sermo 39 Rijk en arm ontmoeten elkaar 616 Sermo 40 (= Sermo 339,7-9) Gods geduld 621 Sermo 41 Trouw aan Christus in zijn armoede 627 Sermo 42 Offer aan God 638 Sermo 43 Geloof en begrip 642 Sermo 45 Reiniging door heiliging 650 Sermo 46 De ene herder en vele schapen 666 Sermo 47 Vele schapen en de ene herder 715 Sermo 48 Bied God uzelf aan 757 Sermo 49 Op de knieën in de wijngaard 764 Sermo 49A Gemaakt uit een vrouw 776 Sermo 50 Schatkamers van het geloof 778 Registers bij Augustinus' sermones de scripturis 1-50 791